GEN. WŁADYSŁAW SIKORSKI
1881 – 1943

DZIECIŃSTWO
     Władysław Sikorski urodził się w 1881 roku na ziemiach zaboru austro- węgierskiego w Tuszowie Narodowym. Pochodził z rodziny drobnomieszczańskiej, jego ojciec był organistą i nauczycielem w miejscowej szkole. Po śmierci ojca przeniósł się wraz z matką i rodzeństwem do Hyżnego. Ukończył szkołę ludową w Hymnem, następnie w latach 1893 - 1897 kontynuował naukę w gimnazjum rzeszowskim. Później jeszcze dwukrotnie zmieniał szkołę, z powodów materialnych. W końcu w 1902 roku zdał egzamin maturalny w gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. Po maturze rozpoczął studia. W 1908 roku zgłosił się jako ochotnik do odbycia rocznej służby wojskowej. Po roku spędzonym w Sankt Polten koło Wiednia w sekcji obrony krajowej, otrzymał stopień podporucznika rezerwy.
     Już w młodości, zarówno w gimnazjum jak i potem na studiach, prowadził aktywną działalność patriotyczną. Był związany z kilkoma organizacjami niepodległościowymi i tajnym nauczaniem samopomocowym. Później sam organizował różne-stowarzyszenia, w wraz z Kazimierzem Sosnkowskim utworzył Związek Walki Czynnej, a w roku 1912 należał do grona twórców Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

ŻYCIE OSOBISTE
     Władysław Sikorski ożenił się z Heleną, przybraną córką państwa Zubczewskich, z którymi łączyła go zażyła przyjaźń od czasu jego nauki w gimnazjum. Żona była od niego o siedem lat młodsza, wraz ze zmiana stanu cywilnego w życiu Sikorskiego nastąpiła pewna stabilizacja. Podjął o pracę w Departamencie dla budowli wodnych c.k. Namiestnictwa we Lwowie. Początkowo w randze praktykanta, później już jako adiunkt, pracował między innymi przy dokonywaniu pomiarów w czasie regulacji granicy węgiersko-austiackiej i rosyjskiej, na Sanie.

PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA
     Jeszcze przed wojną współpracował z Piłsudskim w organizacji wojska, w 1914 roku, po wybuchu wojny, Piłsudski powołał go na stanowisko komisarza pełnomocnego Rządu Narodowego w Galicji. Później pełnił też funkcję szefa Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Początek współpracy z Piłsudskim wyglądał bardzo dobrze, wydaje się że w sprawach wojskowych dobrze się rozumieli, konflikty narosły potem na podłożu ideologicznym. Jedną z kwestii spornych była sprawa werbunku żołnierzy do Legionów, inną chyba istotniejszą szukanie sprzymierzeńców w polityce zagranicznej. Sikorski reprezentował obóz profrancuski, Piłsudski - proaustriacki. Doszła jeszcze rywalizacja obu polityków o wpływy na kształt polskiej polityki i znaczenie dla ruchu niepodległościowego. Piłsudski dowodził I , a Sikorski III pułkiem Legionów.

OKRES MIĘDZYWOJENNY
     Już po zakończeniu oficjalnych działań wojennych w 1928 roku Sikorski prowadził walki na terenie Galicji, broniąc przed Ukraińcami położonych przy granicy terenów, między innymi Przemyśla. Jednocześnie prowadził starania, zmierzające do złagodzenia konfliktów narodowościowych i etnicznych na ziemiach pogranicza. Jako zdolny dowódca wsławił się w czasie wojny polsko - bolszewickiej (1919 - 1921). Do historii przeszła bitwa, w której Sikorski dowodząc 5. armią, walczył w obronie frontu na północ od Modlina. Miedzy innymi dzięki tej akcji wojska polskie zdołały odepchnąć siły wroga od Wisły. W uznaniu zasług na polu bitwy, w1920 roku otrzymał stopień generała. Po podpisaniu traktatu pokojowego i wycofaniu wojsk Władysław Sikorski objął stanowisko szefa Sztabu Generalnego. W 1922 roku w wyniku zamachu zginął prezydent Polski, Gabriel Narutowicz. Sytuacja polityczna uległa dezorganizacji. W ogólnym chaosie powierzono Sikorskiemu urząd premiera. W tym czasie pogłębia się jeszcze konflikt ideologiczny miedzy Sikorskim a Piłsudskim. Jako minister spraw wojskowych Sikorski stworzył projekt ustawy o organizacji najwyższych władz wojskowych w Polsce. w 1924 roku projekt ów był przedmiotem debaty sejmowej. Piłsudski był zagorzałym przeciwnikiem takiego kształtu ustawy, uważając, ze jest to atak wymierzony w jego osobę.
     Maj 1926 roku to gwałtowna zmiana układu sił na polskiej scenie politycznej. Powodowany pogłębiającym się kryzysem w polskim rządzie, marszałek Piłsudski organizuje zamach wojskowy tzw. przewrót majowy i obala legalny rząd, sam przejmując trzon władzy. Sikorski, przebywający wówczas we Lwowie jako dowódca Okręgu Korpusu, opowiedział się po stronie rządu, nawet wysłał niewielki oddział wojska w celu wsparcia obozu rządowego. Jako przeciwnik obozu sanacyjnego, został odsunięty od dowodzenia, utrzymywano go w służbie czynnej, jednak bez przydziału do jakiejkolwiek jednostki. Pozbawiony dowództwa, Sikorski mógł oddawać się teoretycznym rozważaniom strategii wojskowych, które od dawna były jego pasją. Wiedza ta przydała mu się kilka lat później w czasie walk na frontach drugiej wojny światowej

DRUGA WOJNA ŚWIATOWA
     To okres kariery politycznej Sikorskiego, dotąd głównie strateg i dowódca, sprawdził się jako dyplomata i polityk. Nie będąc przydzielony do żadnej jednostki walczącej, udał się do Francji, gdzie objął stanowisko premiera polskiego rządu na uchodźstwie, a później funkcje naczelnego wodza Polskich Sił Zbrojnych i tekę ministra wojska. 22 czerwca 1941 roku nastąpiło przeorganizowanie układu sił politycznych w europie - wojska niemieckie uderzyły na Związek Radziecki. W tej sytuacji sojusznicy strony polskiej, głównie rząd Wielkiej Brytanii, nalegali na władze polskie, by podpisały porozumienie z ZSRR.
     30 lipca 1942 roku podpisano układ Sikorski - Majski, stanowiący o współpracy polsko - rosyjskiej. Traktat miał swoje pozytywne skutki, dzięki niemu zwolniono wielu polskich więźniów zesłanych w głąb Rosji. Jednak jego ocena była różna, w środowisku polskim pojawiały się głosy krytyki, negujące możliwość współpracy z niedawnym agresorem, a co gorsze układ nie regulował sprawy wschodniej granicy. Zresztą postanowienia układu szybko przestały obowiązywać. Stosunki z ZSRR pogarszały się w szybkim tempie, jedną z przyczyn było wkroczenie armii Andersa na Bliski Wschód, dawała znać o sobie nieuregulowana sprawa granic. Rosjanie wysuwali roszczenia terytorialne względem polskich kresów wschodnich. 16 I 1943 roku rząd rosyjski uznał wszystkich mieszkańców tych ziem za obywateli państwa rosyjskiego. Napiętą sytuację starały się łagodzić państwa Ententy, obawiając się zerwania stosunków polsko - radzieckich, a tym samym zachwiania współpracy państw Wielkiej Koalicji. Czarę niezgody przepełniło ujawnienie masowych grobów w Katyniu (20 km. Na zachód od Smoleńska). W kwietniu 1943 władze hitlerowskie ujawniły odkrycie grobów, w których znalazło się o 4400 ciał jeńców polskich. Byli to głównie oficerowie internowani przez Armię Czerwoną w 1939 roku, wielu z nich bezskutecznie poszukiwano na terenie ZSRR. Rząd polski skierował sprawę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie. Wszczęcie dochodzenia było pretekstem do zerwania przez stronę rosyjską stosunków dyplomatycznych z Polską ( 26 kwietnia 1943 roku). Rosjanie wyparli się zbrodni, oskarżając o nią Niemców. Dopiero po upadku komunizmu oficjalnie przyznano, że oficerowie zostali zabici z rozkazu Stalina przez oddziały NKWD.
W stosunkach międzynarodowych rozpętała się burza, mimo oczywistości zbrodni państwa zachodnie dążyły do załagodzenia sporu i utrzymania relacji polsko - rosyjskich. W tym celu, w odpowiedzi na zakulisowe żądania Salina, domagano się przemian w rządzie emigracyjnym. Chodziło o usunięcie Sikorskiego ze stanowiska premiera i innych osób deklarujących swoje antyrosyjskie nastawienie.

KATASTROFA GIBRALTARSKA
     W maju 1943 roku generał Sikorski wybrał się w podróż na Bliski Wschód. W jednostkach polskich, tam stacjonujących, narastały niepokoje związane z nierozstrzygnięciem sprawy katyńskiej. Kadra oficerska zarzucała rządowi polskiemu brak stanowczych posunięć w polityce zagranicznej. Sikorski postanowił udać się tam osobiście i wyjaśnić przyczyny takiego, a nie innego, sposobu prowadzenia przez niego międzynarodowej polityki. Wizyta przyniosła uspokojenie nastrojów. W poczuciu wypełnionej misji generał Sikorski wsiadł na pokład samolotu i 3 lipca 1943 roku wylądował na lotnisku w Gibraltarze. Następnego dnia, tj.. 4 lipca 1943 roku samolot B - 24 Liberator, którym Sikorski miał dotrzeć do Wielkiej Brytanii, uległ katastrofie tuż po wystartowaniu. Z tragedii ocalał tylko jeden człowiek, czeski lotnik, kapitan Edward Prachala. O zamach oskarżano między innymi Stalina i Churchilla, ale nie przedstawiono żadnych dowodów nawet na to, iż wypadek był spowodowany czyjąś celową ingerencja. Po śmierci Sikorskiego prezydent mianował na stanowisko premiera Stanisława Mikołajczyka, a Naczelnym Wodzem został generał Kazimierz Sosnkowski. Ciało generała Sikorskiego przewieziono do Wielkiej Brytanii i 16 VII 1943 roku po uroczystej ceremonii pogrzebowej pochowano na cmentarzu polskich lotników wojskowych w Newark. Pół wieku później, 17 XI 1993 roku jego prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone w krypcie św. Leonarda na Wawelu.

     W ramach rozpoczętego w 2008 roku śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej 25 i 26 listopada 2008 dokonano ekshumacji grobu a następnie badań i oględzin zwłok gen. Sikorskiego, w tym ich otwarcia w Zakładzie Medycyny Sądowej Collegium Medicum UJ. Zwłoki generała owinięte dotąd jedynie w żołnierski koc okryto generalskim mundurem uszytym specjalnie na tę okazję w Poznaniu. Ponowny pochówek odbył się 26 listopada 2008 r w katedrze wawelskiej.